4.39 Vredenburg
zeven tekeningen, waarvan vier in reeks 10 (a, b, c en d) en één in reeks 15 (g)
Dit zijn gezichten van en vanaf de restanten van kasteel Vredenburg. Na de sloop van de burcht tussen 1577 en 1581 was een groot plein ontstaan met dezelfde naam: het Vredenburg. De twee westelijke bastions en het tussenliggende muurwerk waren – als delen van de Utrechtse stadsverdedigingswerken – gespaard gebleven. Op de tekening in Londen (a) kijken we vanaf het noordwestelijke bastion van Vredenburg over het plein naar de Buurkerk. Het is alsof het kerkgebouw vrijwel direct aan het plein staat, terwijl het daar in werkelijkheid meer dan 250 meter van verwijderd is. Het hoge zadeldak zou tijdens de storm van 1674 worden verwoest. Het huis op de voorgrond (links) staat op de noordwestelijke hoek van het plein. Tegen het zuidwestelijke bastion van het voormalige kasteel (rechts) is een huis gebouwd.
Voor een drietal, vrijwel identieke tekeningen (b, c en d) richtte Saftleven zijn blik vanaf hetzelfde standpunt meer naar het zuiden. De Mariakerk in de verte is op deze bladen wel erg fors uitgevallen. Het torentje dat tussen de vierarmige vieringtoren en de vierkante tufstenen kerktoren boven het dak van het middenschip uitsteekt, is de dakruiter van de kerk van het Duitse Huis. Geheel rechts is de toren van de Geertekerk zichtbaar.
Van zowel het zuidwestelijke als het noordwestelijke bastion van kasteel Vredenburg is een tekening van Saftleven bewaard gebleven. Het blad in Het Utrechts Archief (e) toont het zuidwestelijke bastion met de beide toegangen tot het binnenste van het zware verdedigingswerk. Via de rechter toegang kwam men op de bovenverdieping, waar in Saftlevens tijd een smidse was gevestigd. De linker toegang leidde naar de benedenverdieping. Tekeningen van Anthonie Waterloo (I) en Lambert Doomer (II) tonen hetzelfde bastion. De tekening in het Victoria and Albert Museum (f) biedt zicht op het noordwestelijke bastion.1 De situatie is hier spiegelbeeldig aan die van het zuidwestelijke bastion.
Ten slotte toont een tekening in Brussel (g) de restanten van de westelijke toegangspoort van de voormalige burcht. Op verscheidene oude schilderijen en prenten van kasteel Vredenburg in welstand is de op deze poort aansluitende houten brug over de Stadsbuitengracht te zien.2
a
Herman Saftleven
Het Vredenburg en de Buurkerk te Utrecht, tussen 1660 en 1665
Londen (Engeland), British Museum, inv./cat.nr. 1946.7.13.1008
b
Herman Saftleven
Utrecht, Mariakerk vanaf de westelijke stadswal gezien, tussen 1660 en 1665
Sint-Petersburg, Hermitage, inv./cat.nr. OR-5557
c
Herman Saftleven
De Mariakerk vanaf de westelijke stadswal van Utrecht gezien, tussen 1660 en 1665
Utrecht, Het Utrechts Archief, inv./cat.nr. 36313
d
Herman Saftleven
Utrecht, Mariakerk vanaf de westelijke stadswal gezien, tussen 1660 en 1665
Amsterdam, Rijksmuseum, inv./cat.nr. RP-T-1879-A-78
e
Herman Saftleven
Het zuidwestelijke bastion van kasteel Vredenburg in Utrecht, derde kwart 17de eeuw
Utrecht, Het Utrechts Archief, inv./cat.nr. Atlas Coenen van 's Gravesloot, no. 38550
I
Anthonie Waterloo
Het zuidwestelijke bastion van kasteel Vredenburg in Utrecht
Haarlem, Teylers Museum, inv./cat.nr. P 15
II
Lambert Doomer
Het zuidwestelijke bastion van kasteel Vredenburg in Utrecht
Utrecht, Het Utrechts Archief, inv./cat.nr. 30930
f
Herman Saftleven
Het noordwestelijke bastion van kasteel Vredenburg in Utrecht, derde kwart 17de eeuw
Londen (Engeland), Victoria and Albert Museum, inv./cat.nr. DYCE.451
g
Herman Saftleven
De resten van de westelijke toegangspoort van het voormalige kasteel Vredenburg in Utrecht, 1674 gedateerd
Brussel, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, inv./cat.nr. Coll. de Grez, no. 4060 / 3153
Notes
1 Voor een tekening van het noordwestelijk bastion door Abraham Bloemaert, zie: Bolten 2007, dl. 1 (catalogue), p. 409, nr. 1365, als ‘Shops in the ruins of a defensive wall’; dl. 2 (illustrations), p. 421, nr. 1365.
2 RKDimages, nrs. 43930, 3564 en 64976; Het Utrechts Archief, CB, nrs. 30929 en 30928).