RKD STUDIES

Dit zijn tekeningen van dezelfde waltoren. Op een blad in Het Utrecht Archief (a) legde Saftleven de ‘toren met de boom’ vanuit het zuiden vast, waarschijnlijk vanuit een raam in de zijgevel van de waltoren aan de andere kant van de Mariawaterpoort. Twee mannen kijken over de rand van de borstwering van de stadsmuur naar het weidse landschap ten westen van de stad. Op de berm aan de voet van de stadsmuur staan houten hekken en schuurtjes. Geheel links is een stukje van de Stadsbuitengracht te zien. De huisjes in de verte bevinden zich bovenop het zuidelijke bastion van kasteel Vredenburg.

In 1674, ná de zware storm, tekende Saftleven dezelfde waltoren vanaf de singel langs de buitenzijde van de Stadsbuitengracht (b). Op de achterzijde van het blad schreef hij: ‘Dit op dandersijde getekend van Herman Saftleven is bijt Marije poortien @ 1674.’ Het schuine dak en de boom zijn verdwenen. Van de verdedigingstoren rest niet veel meer dan een ruïne. Twee tekeningen in Het Utrechts Archief (c en d) en een vroeg blad in het Städel Museum (e) tonen de ‘toren met de boom’ vanuit het noorden.¹

De toren is ook te zien in een 1664 gedateerd Rijnlandschap (I).² Saftleven was zeker niet de enige kunstenaar die delen van de Utrechtse stadswal in fantasielandschappen weergaf.³ Een klein schilderij van Charles de Hooch in de Alte Pinakothek in München (II) staat bekend als ‘Italienische Landschaft mit Stadtbefestigung’. In de afgebeelde stadsmuur herkennen we de ‘toren met de boom’, de Mariawaterpoort en de Smeetoren.