RKD STUDIES

Dit zijn gezichten van of vanaf de stadswal ten noorden van bastion Sterrenburg. Het waakhuis met het lessenaarsdak, dat op drie tekeningen (a, b en c) is te zien, stond op de naar de stad aflopende helling van de wal. Oorspronkelijk was dit gebouw, dat is aangegeven op de stadsplattegrond van Joan Blaeu, een vierkante waltoren in de stadsmuur.¹ Na een uitleg van deze stadsmuur rond het midden van de zestiende eeuw kwam de toren in de stadswal te liggen.² Omdat het gebouw in gebruik kon worden genomen als waakhuis mocht het daar voorlopig in verlaagde vorm blijven staan. Vanaf de stadswal was het toegankelijk via een stenen trap, zoals de tekening met onbekende verblijfplaats (a) laat zien.³ De verbouwing is herkenbaar aan de voor die tijd (midden zestiende eeuw) karakteristieke stenen bollen op het muurwerk. Tegen de zijkant staat een stenen gebouwtje met een schuin dak (links). De Bijlhouwerstoren rijst uit boven de huizen langs de weg aan de voet van de stadswal.

De tekening in Frankfurt am Main (b) toont de naar rechts aflopende helling van de stadswal en de onverharde weg daarlangs. Het waakhuis (links), dat als een dijkhuis in de stadswal staat, blijkt ook vanaf de weg toegankelijk te zijn. Tussen de huizen rechts bevindt zich een hooiberg. In de achtergrond is de Geertekerk zichtbaar. Op de tekening in Het Utrechts Archief (c) kijken we vanaf de stadswal naar de stad, waar de Domtoren fungeert als herkenningspunt. Het waakhuis (rechts) komt inmiddels bekend voor. De huizen aan de voet van de wal staan aan de (huidige) Pelmolenweg. Geheel links is de toren van de Geertekerk zichtbaar. Boven het dak van het kerkgebouw verschijnen de toren van de Buurkerk en de spits van het torentje van het Ceciliaklooster aan de Neude. Rechts van de Domtoren is het middenschip van de Domkerk zichtbaar, dat door de zware storm in 1674 zou worden verwoest. De vierkante toren met spits direct links van de Domtoren hoort bij de Regulierenkerk aan de Oudegracht.⁴ Bijzonder zijn de vlaggen, die op de drie tekeningen te zien zijn, zoals reeds in hoofdstuk 3 werd opgemerkt. Op de Bijlhouwerstoren (a), de Geertekerk (b en c), de Domtoren (c), de Buurkerk (c) en het Ceciliaklooster (c) wordt gevlagd. Mogelijk was Saftleven tijdens een feestdag aan het werk.⁵

Op de staande tekening in Het Utrechts Archief (d) kijken we vanaf de stadswal naar het noorden. Een man kijkt, leunend tegen de borstwering van de stadsmuur, naar beneden. Het eigenhandige opschrift ‘aen de smee tooren’ geeft een duidelijke aanwijzing voor de topografische identificatie. Het krakkemikkige, over de stadsmuur gebouwde, huisje stond pal tegen de Smeetoren, die om onbekende redenen niet door Saftleven in beeld is gebracht. Op een anonieme tekening in Het Utrechts Archief (I) is zowel het huisje als de Smeetoren te herkennen.⁶ De huizen rechts van de bomenrij staan aan de straat langs de stadszijde van de wal.