4.25 Servaastoren en bastion Zonnenburg
drie tekeningen, waarvan één in reeks 2 (b) en één in reeks 9 (a)
Onder de Servaastoren mondde de Nieuwegracht uit in de Stadsbuitengracht. Een tekening in het British Museum (a) toont de waterpoort vanaf de overzijde van de Stadsbuitengracht.1 Aan de veldzijde kon deze worden afgesloten met twee houten hekken. De mannen op de voorgrond wandelen over de weg langs de Stadsbuitengracht, de huidige Maliesingel. Rechts van de zware verdedigingstoren steekt de kapel van het Servaasklooster boven de stadsmuur uit, die – verder naar rechts – met een sprong aansluit op bastion Zonnenburg.2
In de zeventiende eeuw stroomde de Stadsbuitengracht direct langs de keermuur van Zonnenburg, zoals op een kleine tekening in Moskou (b) is te zien.3 In de teruggetrokken flank van het verdedigingswerk bevinden zich schietgaten. Boven de zuidwestelijke kazematten staat een loods met een zadeldak en een schoorsteen. Links herkennen we de sprong in de stadsmuur en rechts de zware keermuur van het vijfhoekige verdedigingswerk. De loop van het kanon bovenop het platform is gericht op de overzijde van de Stadsbuitengracht.
Een tekening in Het Utrechts Archief (c) toont de Servaastoren vanaf de stadswal ten oosten daarvan. De bomen achter de borstwering (rechts) staan op de berm aan de voet van de stadsmuur. Links steekt de torenspits van de Servaaskapel boven de bomen binnen de stad uit. Op de voorgrond verlevendigen zes figuren dit intieme, boomrijke stadsgezicht.
a
Herman Saftleven
Gezicht op de stadswal van Utrecht met de Servaastoren, de kerk van het Servaasklooster en bastion Zonnenburg, tussen 1655 en 1665
Londen (Engeland), British Museum, inv./cat.nr. 1946.7.13.1011
b
Herman Saftleven
Bastion Zonnenburg te Utrecht gezien vanuit het zuidwesten, tussen 1645 en 1648
Moskou, Pushkin Museum, inv./cat.nr. 4733
c
Herman Saftleven
De Utrechtse stadswal met de Servaastoren, tussen 1650 en 1655
Utrecht, Het Utrechts Archief, inv./cat.nr. 36394
Notes
1 Omstreeks 1630 bracht Andries Both de Servaaskapel en bastion Zonnenburg vanuit een vergelijkbare hoek in beeld (RKDimages, nr. 307928). De stadspoort op de andere zijde van het blad (RKDimages, nr. 307929) kan worden geïdentificeerd als de IJsselpoort te Montfoort.
2 Een tekening van Cornelis Saftleven in Berlijn (RKDimages, nr. 302578) toont de Servaastoren en de Servaaskapel in een gefantaseerde omgeving. Een anonieme zeventiende-eeuwse tekenaar bracht de Servaastoren frontaal in beeld (RKDimages, nr. 302406). Het scheepje achter de waterpoort bevindt zich op de Nieuwegracht. Vergelijk: RKDimages, nrs. 27102, 34593 en 22728.