RKD STUDIES

Dit zijn gezichten van de Servaastoren, bastion Manenburg en de Agnietenkapel. Voor een uitgewerkte tekening (a), waarin de borstwering van de stadsmuur voor een fraaie diagonale lijn zorgt, zal Saftleven een hoge positie hebben ingenomen. Waarschijnlijk keek hij vanuit een venster van een van de gebouwen van het Servaasklooster direct achter de wal.¹ Rechts sluit de borstwering aan op de middeleeuwse Servaastoren, die behalve als verdedigingstoren ook als waterpoort fungeerde. Onder deze poort mondde de Nieuwegracht – hier niet zichtbaar omdat deze onder de stadswal doorliep – uit in de Stadsbuitengracht. Geheel links tekende Saftleven de houten brug in de singel over de uitmonding van het riviertje de Minstroom in de Stadsbuitengracht. In de verte is bastion Manenburg zichtbaar en geheel rechts de Agnietenkapel. Een kleine variant (b) van deze tekening bevindt zich in Sint-Petersburg.

Een staand blad in Moskou (c) biedt een gezicht op de stadsmuur vanaf een lager gelegen standpunt vlak buiten de ommuring. Het bastion in de verte is wederom Manenburg (met keermuur, waakhuisje, teruggetrokken flank, loods en woonhuis). Rechts, op een naar buiten geschoven gedeelte van de stadsmuur, staan twee figuren op wacht bij een kanon.²

Een gezicht op de Servaastoren (d) is een kleine variant van een blad van Saftleven in reeks 7, dat alleen bekend is door een kopie van Abraham Rademaker (I). Onder de houten brug in de verte – tegenover de punt van Manenburg – stroomt de Kromme Rijn in de Stadsbuitengracht. Links op een grote, mooi uitgewerkte tekening in Edinburgh (e) sluit de borstwering van de stadsmuur aan op de zijgevel van de Servaastoren. Langs de voet van de wal ligt de Agnietenstraat, met rechts de nog bestaande, door Maria van Pallaes (1587-1664) in 1651 gestichte vrijwoningen en links de kapel van het Agnietenklooster, die tegenwoordig deel uitmaakt van het Centraal Museum.³ De bomen in de achtergrond staan op het Nicolaaskerkhof. Een schilderijtje van Saftleven in het Centraal Museum (II) toont de Agnietenkapel in een gefantaseerd rivierlandschap.⁴

Een opvallend grote tekening (f) van het zuidelijke gedeelte van de Nieuwegracht, dat vanaf de zestiende eeuw bekend stond als ‘Onder de Linden’, behoort tot de collectie van Het Utrechts Archief. De man op de voorgrond bevindt zich aan de oostzijde van de Nieuwegracht. Het kerkgebouw met het torentje aan de overzijde is de kapel van het (voormalige) Sint Annaklooster.⁵ Het huis rechts daarvan staat op de hoek van de (huidige) Eligenstraat, die net niet zichtbaar is. Op de werf aan de westzijde van de gracht staan bomen. Twee deuren in de werfmuur geven toegang tot werfkelders onder de straat en kelders onder de gebouwen. Links in de verte herkennen we een gedeelte van de binnenzijde van de stadswal, waarboven de borstwering van de stadsmuur uitsteekt.