RKD STUDIES

In de stadsmuur ten noorden van de Bergstraat bevond zich een waltoren met een schuin aflopend dak, waarnaast een huisje stond dat op de stadswal was gebouwd. Op de tekening met onbekende verblijfplaats (a) en op de kleine variant daarvan in Het Utrechts Archief (b) kijken we vanaf de stadswal naar het zuiden. Boven op de wal staat het genoemde huisje (met tuitgevel en zadeldak) en daarachter de waltoren. Rechts van de schoorsteen op het schuine dak is met enige moeite de bekroning van de bovenbouw van de Catharijnepoort zichtbaar.¹ De molen achter de waltoren is De Cruyp op het noordwestelijke bastion van kasteel Vredenburg.² De ‘losse’ wiek hoort bij molen Het Cosgen op het zuidwestelijke bastion.³ In het midden sluit een eenvoudig houten hek de stadswal gedeeltelijk af, mogelijk ten behoeve van de privacy van de bewoners van het huisje en de waltoren. Al in de zestiende eeuw kregen sommige waltorens een woonfunctie. In de zeventiende eeuw waren bewoonde torens niet ongebruikelijk.⁴ De bomen, achter het houten hek links, staan op de naar de stad afdalende helling van de wal ter hoogte van de Bergstraat. De kerk met de zware vierkante toren en de opvallende (vierarmige) vieringtoren in de verte is de Mariakerk. Boven het dak van het middenschip verschijnt de dakruiter van de kerk van het Duitse Huis in beeld. De kleine variant (b) toont hetzelfde stadsgezicht, maar laat hier zowel rechts als links minder van zien.

Op de drie andere tekeningen (c, d en e) kijken we vanaf de walberm langs de buitenzijde van de stadsmuur over de Stadsbuitengracht naar de Catharijnebrug. De stadsmuur sluit links aan op de waltoren, waartegen het huisje staat dat op de wal is gebouwd.⁵ Op de berm, aan de voet van de stadsmuur, grazen twee geiten. Op twee vrijwel identieke bladen in de collecties van de John and Marine van Vlissingen Foundation (c) en Het Utrechts Archief (d) is te zien dat de Catharijnebrug toegankelijk was via een buitenpoort. Het waakhuisje ernaast steunt op een stenen zuil in de gracht. Links leidt de brug naar de Catharijnepoort, waarvan boven een verlaagde waltoren nog net het toegangsportaal en een gedeelte van de bovenbouw te zien zijn. Het hoge muurwerk direct links van de ophaalbrug maakt deel uit van het noordwestelijke bastion van kasteel Vredenburg. Op de kleine variant in Brussel (e) zijn de buitenpoort en de singel langs de Stadsbuitengracht ‘weggevallen’.

Een tekening in de collectie van de Yale University Art Gallery (I), die wordt toegeschreven aan Anthonie Waterloo, geeft vanwege het westelijker standpunt beter zicht op de stadsmuur en de Catharijnepoort.