3.6 Grote, uitgewerkte tekeningen met Utrechtse gezichten
Reeks 6
datering: circa 1655
formaat: liggend, circa 410 x 595 mm
aantal: 4
a
Herman Saftleven
Gezicht op het zuidelijke gedeelte van de Nieuwegracht te Utrecht, genaamd 'Onder de Linden', ca. 1655
Amsterdam, Rijksmuseum, inv./cat.nr. RP-T-1891-A-2427
b
Herman Saftleven
Gezicht op het zuidelijke gedeelte van de Nieuwegracht te Utrecht, genaamd 'Onder de Linden', ca. 1655
Amsterdam, Rijksmuseum, inv./cat.nr. RP-T-1891-A-2428
c
Herman Saftleven
Gezicht op het zuidelijke gedeelte van de Nieuwegracht te Utrecht, genaamd 'Onder de Linden' met rechts het Annaklooster, ca. 1655
Utrecht, Het Utrechts Archief, inv./cat.nr. 30335
d
Herman Saftleven
Gezicht over de Stadsbuitengracht op de Utrechtse stadsmuur, bastion Zonnenburg en de kerk van het Servaasklooster, ca. 1655
Utrecht, Het Utrechts Archief, inv./cat.nr. 28424
Deze vier opvallend grote bladen zijn, zoals in hoofdstuk 2 werd vermeld, afkomstig uit de collectie van de Amsterdamse kunstverzamelaar Sybrand Feitama II (1694-1758).1 In diens Notitie der teekiningen worden zij beschreven als ‘4 Heel groote Gezichten te Utrecht, by St. Servaas en by ’t Malybaanspoortjen geteekend omtrent ao 1650’. De tekeningen waren omstreeks 1695 voor 3 gulden per stuk verworven door zijn grootvader Sybrand Feitama I (1620-1701) of zijn vader Isaac Feitama (1666-1709). Op de veiling van de omvangrijke verzameling van Sybrand Feitama II in 1758 brachten zij samen iets meer dan 50 gulden op.2 Twee bladen, die werden afgeslagen aan de tekeningenverzamelaar en amateurtekenaar Johann Edler Goll van Frankenstein (1722-1785), bevinden zich tegenwoordig in het Rijksmuseum (a en b). De twee andere hebben uiteindelijk hun thuis gevonden in Het Utrechts Archief (c en d).
Het gaat om één gezicht van de Stadsbuitengracht (d) en drie gezichten van het zuidelijke deel van de Nieuwegracht, dat bekend stond als ‘Onder de Linden’ (a, b en c).3 Saftleven bracht de kapel van het Annaklooster aan de oostzijde van de Nieuwegracht in beeld vóór de verbouwing tot woonhuis in 1659 (c).4 Delen van de voorstellingen worden gedomineerd door grote bomen met flinke bladerpartijen. Kenmerkend zijn de figuurtjes die druk in de weer zijn, in groepjes met elkaar staan te praten of in hun eentje van de rust genieten.
Zoals gememoreerd in hoofdstuk 2 bevond een tekening in staand formaat, die stilistisch op de vier genoemde bladen aansluit, zich eveneens vanaf ongeveer 1695 in de collectie van de Feitama’s.5 Ook bestaan er stilistische overeenkomsten met tekeningen uit reeks 7, zoals in de wijze waarop bomen zijn weergegeven. Dit geldt evenzeer voor twee gezichten van Huis Ter Meer (jaren 1650), een gezicht van kasteel Nijenrode (circa 1653) en een gezicht van Huis te Linschoten (circa 1654).6
Notes
1 Voor deze reeks, zie: Broos 1987, pp. 189-190, afb. 38-41.
2 Veiling Sybrand Feitama II, Amsterdam (De Bosch), 16 oktober 1758 en volgende dagen; Letter E, nrs. 52-54: ‘Door herman saftleven, omtrent Ao. 1650, met roet. 52. Een Gezicht te Utrecht, buiten ‘t Malybaans poortje: h. 16, br. 23 d. [f 14,40 aan ‘Keetelaar’] 53. Een dito, onder de Linden, by St. Servaas: h. 16, br. 23 d. [f 17,40 aan Johann Edler Goll van Franckenstein] 54. Een dito: h. 16, br. 23 d. [f 10,40 aan Johann Edler Goll van Franckenstein] 55. Een dito: h. 16, br. 23 d. [f 8,00 aan ‘Winter’]’.
3 Van twee van de vier bladen bestaan natekeningen (RKDimages, nrs. 293824 en 308961) door Louis Philippus Serrurier (1706-1751).
4 Voor de kapel van het Sint Annaklooster, zie: Van Hulzen 1986, pp. 79-81; Dolfin, Kylstra en Penders 1989, dl. Overzicht, p. 92.
5 RKDimages, nr. 50061. Veiling Sybrand Feitama II, Amsterdam (De Bosch), 16 oktober 1758 en volgende dagen, Letter H, nr. 33: ‘Door herman saftleven, omtrent Ao. 1650. 33. Een Gezicht by de Waerd poort te Utrecht, met zwart kryt en roet: h. 17 1/4, br. 12 1/2 d. [f. 15,00 aan Johann Edler Goll van Franckenstein]’.
6 De datering ‘omtrent ao 1650’ in Feitama’s Notitie der teekiningen is mijns inziens iets te vroeg. Voor de tekeningen van Huis Ter Meer, kasteel Nijenrode en Huis te Linschoten, zie: RKDimages, nrs. 302715, 307421, 249449 en 307419.