RKD STUDIES

datering: 1648/1650

formaat: liggend, circa 230 x 280 mm

aantal: 8 (waarvan 3 herhalingen)

Van deze reeks van acht stadswaltekeningen bevinden zich er twee in de collectie van de John and Marine van Vlissingen Foundation (b en c) en twee in die van het British Museum (e en g). Van één blad is de verblijfplaats onbekend (f). De drie overige behoren tot de collecties van de Hermitage (a), het Rijksmuseum (d) en de Albertina (h). Volgens Schulz maken de tekeningen uit deze reeks onderdeel uit van een grote groep ‘querformatigen Landschaften von 1648-1652’.¹

Het zijn gezichten van de Bijlhouwerstoren, de westelijke stadswal en de voorpoort van de Wittevrouwenpoort. Een van stadsgezichten (g) is topografisch niet te duiden, al doet de voorstelling wel enigszins denken aan de Utrechtse Stadsbuitengracht bij de middeleeuwse Catharijnepoort.² Die stadspoort was echter reeds in 1621 gesloopt om plaats te maken voor een nieuw, door Paulus Moreelse (1571-1638) ontworpen, gebouw. Waarschijnlijk betreft het een fantasiegezicht, al kan niet worden uitgesloten dat de tekening dient te worden begrepen als een historiserende voorstelling van de oude Catharijnepoort.

Maar liefst vijf bladen uit deze reeks zijn door de kunstenaar gemonogrammeerd en gedateerd 1648. De tekening in Wenen (h) verbeeldt de afbraak van de voorpoort van de Wittevrouwenpoort in dat jaar. Van drie tekeningen (a, c en e) zijn eigenhandige replieken (b, d en f) bekend, waarvan twee ongedateerd en één 1650 gedateerd. Deze herhalingen zijn meegeteld in de reeks, die zich volgens Salomonson kenmerkt door ‘de levendige groepering en het sterk verhalend belang van de menselijke stoffage’ en – voor zover het de tekentechnische behandeling van de figuren betreft – door ‘een gearticuleerd en dominerend gebruik van het penseel’.³

Het linkerdeel van een gezicht op de westelijke stadswal met de Zadelaarstoren (e) was reeds in 1645 door Saftleven in beeld gebracht op een tekening in reeks 1.⁴ Mogelijk gaan beide werken terug op een omstreeks 1645 vervaardigde op locatie gemaakte schetstekening.⁵ Het is echter niet uitgesloten dat Saftleven het oorspronkelijke stadsgezicht aan de rechterzijde later iets heeft aangevuld.