RKD STUDIES

datering: tussen 1645 en 1648

formaat: staand, circa 85 x 65 mm

aantal: 6

Van deze reeks kleine, ongesigneerde tekeningen zijn zes exemplaren bekend: twee gezichten van de noordelijke (a en f), drie gezichten van de oostelijke (b, c en d) en één gezicht van de westelijke stadsommuring (e). Vier bevinden zich in het Pushkin Museum in Moskou (a, b, c en d). Het vijfde blaadje behoort tot de collectie van Het Utrechts Archief (e) en het zesde tot die van de Staatliche Graphische Sammlung München (f). Vanwege het formaat werden gezichtjes als deze wel aangeduid als ‘caerteblaetjes’, dat wil zeggen tekeningen ter grootte van een speelkaart.¹ Van Saftleven kennen we verscheidene figuurstudies, die daadwerkelijk op de achterzijde van een speelkaart zijn getekend.²

Een van de tekeningen (b) toont de voorpoort van de Wittevrouwenpoort vanaf de bevroren Stadsbuitengracht, hetgeen wijst op een datering vóór de afbraak van dit gebouw in 1648. Op een iets groter, vierkant wintergezichtje in de collectie van de John and Marine van Vlissingen Foundation, dat niet tot de reeks behoort, maar hier qua onderwerp en uitvoering op aansluit, is behalve de voorpoort ook de hoofdpoort van de Wittevrouwenpoort te zien.³ Op de achterzijde van dit blad staat: ‘De Witte Vrouwenpoort te Utrecht Anno 1646 door Saftleven’. Hoewel het geen eigenhandig opschrift betreft, zou de datering goed kunnen kloppen.⁴ Mogelijk heeft Saftleven de zes tekeningen uit de reeks dan eveneens in 1646 vervaardigd. Hier worden zij voorzichtigheidshalve iets ruimer gedateerd: tussen 1645 en 1648.

Een wintergezichtje bij waltoren De Vos (a) stond vermoedelijk aan de basis van een schilderijtje van 1649.⁵ Een ander ijsgezichtje uit de serie (f) zal als voorstudie hebben gediend voor de tekening van De Winter uit de jaargetijdenreeks van 1650 (reeks 4) en de daarop gebaseerde ets.⁶