3.12 Landschappen en riviergezichten met scheepjes
Reeks 12
datering: tussen 1660 en 1665
formaat: staand, circa 98 x 80 mm
aantal: meer dan 37
voorbeelden:
a
Herman Saftleven
Schepen op een gracht voor een stadsmuur, tussen 1660 en 1665
Amsterdam, Rijksmuseum, inv./cat.nr. RP-T-1882-A-181
b
Herman Saftleven
Rivierlandschap met vier aangemeerde schepen, tussen 1660 en 1665
Amsterdam, Rijksmuseum, inv./cat.nr. RP-T-1882-A-183
c
Herman Saftleven
Aangemeerd scheepje, tussen 1660 en 1665
Amsterdam, Rijksmuseum, inv./cat.nr. RP-T-1882-A-182
d
Herman Saftleven
Schepen op de Vecht voor de Stenenbrug in de Bemuurde Weerd ten noorden van Utrecht, tussen 1660 en 1665
Haarlem, Teylers Museum, inv./cat.nr. P 40
e
Herman Saftleven
Zeilscheepje aangemeerd aan een rivieroever, tussen 1660 en 1665
Haarlem, Teylers Museum, inv./cat.nr. P 38
f
Herman Saftleven
Schepen op het water bij een stenen poort, tussen 1660 en 1665
g
Herman Saftleven
Scheepjes bij een aanlegplaats, tussen 1660 en 1665
Cambridge (Massachusetts), Fogg Museum, inv./cat.nr. 1955.138
h
Herman Saftleven
Een scheepje aan een steile oever van een kanaal wordt geladen, tussen 1660 en 1665
Londen (Engeland), kunsthandel Day & Faber
i
Herman Saftleven
Riviergezicht met aken; op de achtergrond een stad, tussen 1660 en 1665
Londen (Engeland), British Museum, inv./cat.nr. 1946.7.13.1010
j
Herman Saftleven
Rivierlandschap met vissersboot, tussen 1660 en 1665
Londen (Engeland), British Museum, inv./cat.nr. 1946.7.13.1009
k
Herman Saftleven
Vissersbootjes langs de rivieroever, tussen 1660 en 1665
Moskou, Pushkin Museum, inv./cat.nr. 4734
l
Herman Saftleven
Scheepje op de Lek bij Lopik, tussen 1660 en 1665
Moskou, Pushkin Museum, inv./cat.nr. 4735
Behalve aan de afmetingen en de bruine wassing zijn de bladen uit deze reeks te herkennen aan de vlotte stijl en het ‘zwierige’ monogram in de linkerbenedenhoek. In de collectie van het Rijksmuseum bevinden zich drie tekeningen (a, b en c) en in de collectie van de Klassik Stiftung Weimar ook. Teylers Museum heeft er twee (d en e), evenals British Museum (i en j), Pushkin Museum (k en l) en Hermitage. Het Scheepvaartmuseum, Harvard Art Museums/Fogg Museum (g) en Kunstsammlungen der Veste Coburg bezitten elk één blad. Hoewel het Saftleven in deze tekeningen niet zozeer lijkt te gaan om een waarheidsgetrouwe weergave, zijn ten minste zes gezichten toch duidelijk ‘geïnspireerd’ op Utrecht (b, d, f en h).1 Op grond van het feit dat er van ten minste vier tekeningen een ‘variant’ is te vinden in reeks 11, is het aannemelijk dat beide reeksen omstreeks dezelfde tijd zijn ontstaan, dus tussen 1660 en 1665.2
Een scheepje met opvallend laag achterbord op een blad dat in 1985 werd geveild in Amsterdam, vinden we terug in een 1661 gedateerd schilderij van een Rijnlandschap met een ruïne.3 Hetzelfde scheepje komt voor op een tekening in reeks 10 en op een kleine variant daarvan in reeks 11.4 Ook dit wijst dus in de richting van een datering in de eerste helft van de jaren 1660.
Twaalf, door Saftlevens leerling Jan van Almeloveen (1656-1684) vervaardigde, etsen, die als reeks werden uitgegeven, zijn gebaseerd op tekeningen uit de hier behandelde reeks.5 Hoewel slechts vier voorbeelden bekend zijn, zullen ook de overige acht etsen teruggaan op tekeningen uit de reeks.6 De opschriften onder de, ten opzichte van de tekeningen, gespiegelde etsen verwijzen naar plaatsen langs de rivier de Lek: Lopikerkapel, Lexmond, Jaarsveld, Lopik, Tienhoven aan de Lek, Langerak, Schoonhoven, Groot-Ammers, Ammerstol, Streefkerk, Lekkerkerk en Krimpen aan de Lek. Vermoedelijk heeft Saftleven genoemde plaatsen tijdens een bootreis in beeld gebracht.
Notes
1 RKDimages, nrs. 294627 en 302781.
2 RKDimages, nrs. 205165 (228862), 302681 (228852), 302789 (216899) en 293562 (307420). De door Vadim Sadkov en Charles Dumas voorgestelde datering van deze reeks omstreeks het midden van de jaren 1640 is mijns inziens te vroeg. Zie hiervoor: Sadkov e.a. 2010, p. 226. Voor deze reeks, zie ook: Shoaf Turner 2022.
3 RKDimages, nrs. 302867 en 192064.
4 RKDimages, nrs. 305204 en 305035.
5 Voor de prentreeks van Jan van Almeloveen, zie: Hollstein 1949-2010, dl. 1 (1949), pp. 26-27; RKDimages, nr. 307257.
6 Zie: RKDimages, nrs. 231553 (302700), 117142 (302701), 307457 (307458) en 307459 (307460). Uit de opschriften ‘HSL. invent.’ en ‘J. Almeloveen fec.’ op de eerste prent in de reeks (RKDimages, nr. 307255) kan worden opgemaakt dat Van Almeloveen werkte naar inventies van Herman Saftleven.