Woord van dank
De velen, die mij tijdens deze lange speurtocht hebben geholpen, dank ik uit de grond van mijn hart. Joke Nieuwenhuis (Oegstgeest) dank ik voor het kritisch lezen van de eerste vier hoofdstukken van deze RKD Study. Met veel genoegen denk ik terug aan onze wekelijkse discussies, waarin de leesbaarheid altijd voorop stond. Frans Kipp (Zeist) ben ik dankbaar voor het meedenken over talloze topografische vraagstukken en voor zijn hoofdstuk over Saftlevens stadswaltekeningen als historische bron. Jeroen Kapelle (RKD) dank ik voor zijn hoofdstuk over Cornelis van Hardenbergh. Marten Jan Bok (Utrecht) was zo genereus om zijn ongepubliceerde onderzoeksgegevens over de kunstenaarsfamilies Saftleven, Van Vliet en Both ter beschikking te stellen, waar ik dankbaar gebruik van heb gemaakt. Charles Dumas (Den Haag) dank ik voor zijn raadgevingen bij toeschrijvingskwesties. Michiel Plomp (Utrecht) dank ik voor zijn opbouwende kritiek en verstandige adviezen. Verder ben ik veel dank verschuldigd aan Yvonne Bleyerveld (RKD) en Sabine Craft-Giepmans (RKD) voor hun inhoudelijke en redactionele opmerkingen, enthousiasme en ondersteuning. Dank aan Rudy Jos Beerens (RKD) voor de productie en Hans van de Willige (RKD) voor de laatste controle. Dank aan de Vrienden van het RKD voor hun financiële bijdrage. Chris Stolwijk, directeur van het RKD, ben ik zeer erkentelijk voor de ruimte die mij werd geboden om aan het onderzoek naar Saftleven en deze Study te werken.
Daarnaast dank aan: Marina Aarts (Amsterdam), Gerard Abrahamse (Utrecht), Susanne Bartels (RKD), Sander Bijl (Bijl-Van Urk Masterpaintings, Alkmaar), Jantien Black-Salomonson (Glasgow), Rhea Sylvia Blok (Fondation Custodia, Parijs), Niels de Boer (Kunsthandel P. de Boer, Amsterdam), Arjan den Boer (Tijdschrift Oud-Utrecht), Marie-Françoise Borg (Borg Fine Art, Den Haag), Marc Broch (White Rose Fine Art, Gouda), Andrea Bußmann (LVR-LandesMuseum Bonn), Daan Claessen (Erfgoed Utrecht), Baukje Coenen (Sotheby’s, Amsterdam), Rick Companje (Het Utrechts Archief), Marius van Dam (Zeist), Carl van Dijk (Amersfoort), Claire van den Donk-Schweigman (DOEK ART, Blaricum), Ellen Doornebal (John and Marine van Vlissingen Foundation, Zeist), Terry van Druten (Teylers Museum, Haarlem), Ellis Dullaart (RKD), Bernd Ebert (Alte Pinakothek, München), Erik Eising (Gemäldegalerie, Staatliche Museen zu Berlin), Rudi Ekkart (Rijswijk), Albert Elen (Den Haag), Ildikó Ember (Museum of Fine Arts, Boedapest), Vicky Foster (RKD), Helmy Frank (Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam), Jac Fuchs (Utrecht), Berry Geerligs (Rhenen), Marga Goedhart (Leiden), Marjan Grinwis (Uitgeverij Matrijs, Utrecht), Bob Haboldt (Haboldt & Co., Amsterdam/Parijs/New York), Richard Harmanni (Amsterdam), Stefaan Hautekeete (Koninklijke Musea voor Schone kunsten van België, Brussel), Isabel Heijne (Bibliotheek Rotterdam), Agnes Hemmes (Monumenten en Archeologie, gemeente Amsterdam), Marijke Heslenfeld (Gouda), Dolf Heyselbergs (Venduehuis, Den Haag), Tarq Hoekstra († 2020), Angela Jager (RKD), Robert-Jan de Jonge (Inter-Antiquariaat Mefferdt & De Jonge, Amsterdam), Menno Jonker (Oud Holland, Den Haag), René de Kam (Museum Catharijneconvent / Erfgoed Utrecht), Chantal Keijsper (Het Utrechts Archief), Thomas Ketelsen (Klassik Stiftung Weimar), Klaas Keyzer (Amsterdam), Marijke de Kinkelder (Den Haag), Bart Klück († 2021), Elmer Kolfin (Universiteit van Amsterdam), Paul Krijnen (Utrecht), Jetty Krijnen-van der Sterre (Utrecht), Victor Lansink (Het Utrechts Archief), Patrick Larsen (Leidschendam), Rieke van Leeuwen (RKD), Erik Löffler († 2016), Janjaap Luijt (Agandau, Utrecht), Ger Luijten († 2022), Toine Maas (Uitgeverij Matrijs, Utrecht), David Mandrella (Conflans-Sainte-Honorine), Fred G. Meijer (Amsterdam), Maite Meijlink (Utrecht), Christien Melzer (Kupferstichkabinett, Staatliche Museen zu Berlin), Jos de Meyere (Gent), Otto Nelemans (Utrecht), Ben Olde Meierink (Nederlandse Kastelenstichting, Amersfoort), Jonathan den Otter (Den Otter Fine Art, Rotterdam), Sterre Overmars (British Museum, Londen), Jean Penders (UDS, Utrecht), Joyce Pennings (Het Utrechts Archief), Benjamin Perronet (Benjamin Peronnet fine art, Parijs), Klaas Potjewijd (Hilversum), Carla van de Puttelaar (Amsterdam), Marleen Ram (Teylers Museum, Haarlem), Robert-Jan te Rijdt (Den Haag), Fedor van Rossem (Utrecht), Manja Rottink (Christie’s, Amsterdam), Anouk van Ruiten (Universiteit Leiden), Jan Willem Salomonson († 2017), Dorine van Sasse van Ysselt (RKD), Olivia Savatier Sjöholm (Musée du Louvre, Parijs), Jef Schaeps (Universitaire Bibliotheken Leiden), Peter Schatborn (Laren), Gajus Scheltema (Vrienden van het RKD), Coen Schimmelpenninck van der Oije (Rotterdam), Casper Schoemaker (Zeist), Geert van Schoot (Utrecht), Gary Schwartz (Maarssen), Tico Seifert (National Galleries of Scotland, Edinburgh), Annemarie Stefes (Bremen), Alexander Strasoldo (Dorotheum, Wenen), Annemiek te Stroete (RKD), Phoebe Tronzo (Christie’s, Londen), Ilona van Tuinen (Rijksmuseum, Amsterdam), Jane Turner (Tilbury Juxta Clare), Clemens Vehmeijer (Rotterdam), Kathleen Verdult (Het Utrechts Archief), Annelot Vijn (Het Utrechts Archief), Kaj van Vliet (Het Utrechts Archief), Henrietta Ward (Fitzwilliam Museum, Cambridge), Karen Wegereef (Het Utrechts Archief), Anton Wegman (Het Scheepvaartmuseum, Amsterdam), Frank Welkenhuysen (Zeist), Dieter van Werkum (AOTP, Amersfoort), Tolien Wilmer (Utrecht), Ed Wiltink (De Meern), Monique Wiltink-Tydeman (De Meern), Paul van Winden (Pijnacker), Goedele Wuyts (Haboldt & Co., Amsterdam/Parijs/New York), Liesbeth van der Zeeuw (Museum Rotterdam) en Reinier van ’t Zelfde (RKD).
Laurens Schoemaker, juni 2024
Herman Saftleven
De kunstenaar aan het werk, 1672 gedateerd
Edinburgh (stad, Schotland), National Galleries Scotland, inv./cat.nr. D 1271.1