RKD STUDIES

Afgezien van twee fantasielandschappen (f en g) zijn dit gezichten van de Oosterstroom en de onverharde weg aan de binnenzijde van de oostelijke grensmuur daarlangs, de huidige Gruttersdijk. Drie smalle houten bruggen, die de Bemuurde Weerd hier verbonden met het buitengebied, sloten aan op poortjes met schuin weglopende zijmuren. In de ommuring stond een waakhuis met een naar de gracht aflopend lessenaarsdak. Dit vierkante gebouwtje, dat op vier van de bladen (a, b, c en h) te zien is, werd aan de voor- en achterzijde gesierd door stenen bollen, wat erop wijst dat het eigendom was van de stad.

Op de staande tekening in de collectie van de Stichting P. en N. de Boer (a) bracht Saftleven, behalve het waakhuis, twee van de drie houten bruggen in beeld: de zuidelijke en de middelste brug. Boven de voorstelling schreef hij ‘buyten de weert’. Voor deze tekening zal hij op of vlak bij de stenen brug over de uitmonding van de Oosterstroom hebben gestaan, dus inderdaad buiten de Bemuurde Weerd.¹ Het gebouw met het torentje in de verte is de Pellecussenpoort, de noordelijke buitenpoort van de Utrechtse stadsvrijheid, die ongeveer 850 meter van de kunstenaar verwijderd was.²

Voor een tekening (b), die zich in de collectie van de Beaux-Arts de Paris bevindt, positioneerde Saftleven zich midden op de zuidelijke houten brug over de Oosterstroom.³ Links sluit de grensmuur van de voorstad aan op de achtergevel van het waakhuis. Rechts daarvan zien we de middelste houten brug en daarachter de noordelijke houten brug. In de verte zijn de Molen van Dareth en de Pellecussenpoort te herkennen.⁴

Een gezicht van de weg langs de grensmuur (c) behoort tot de collectie van de Hermitage. Tussen de twee huizen links begint de ‘Kraensteegh’, de huidige Kraanstraat. Op de rechterhelft van het blad tekende Saftleven het waakhuis en het poortje, dat toegang gaf tot de zuidelijke houten brug. Hetzelfde poortje herkennen we op een tekening in Londen (d). We kijken hier over de grensmuur en de Oosterstroom naar het buitengebied, waar een boerderij met een begroeide luifel staat.⁵ De huizen in de verte staan aan het Zwarte Water.

Hetzelfde poortje tekende Saftleven ook vanaf een iets noordelijker standpunt (e).⁶ Het hoge gebouw met zadeldak in de verte is de Plompetoren achter de Utrechtse stadsmuur. Saftleven verwerkte een vrijwel identiek poortje in twee fantasielandschappen, die de maand december verbeelden (f en g). Ten slotte toont een blad in Brussel (h) de weg langs de Oosterstroom vanuit het noorden. Rechts van het poortje, dat toegang gaf tot de middelste houten brug, tekende Saftleven de zuidelijke houten brug en het waakhuis . Het huis met de uitstekende dakgoot (geheel rechts) staat op de zuidoostelijke hoek van de Kraanstraat. Dit huis, inclusief de schampsteen om schade door aanrijdingen te voorkomen, bestaat nog en heeft het adres Kraanstraat 31.