RKD STUDIES

Dit zijn vier gezichten van de Weerdpoort. De schetsmatige tekening in het Rijksmuseum (a) toont deze noordelijke toegangspoort vanaf de Weerdsluis.¹ Dat het een relatief vroeg blad betreft, kan worden afgeleid uit de aanwezigheid van een ophaalbrug vóór de Weerdpoort (links).² De scheepjes liggen aan de kade langs de (huidige) Bemuurde Weerd Oostzijde. Bij de stenen Zandbrug begint de Oudegracht. Boven de huizen, aan de oostzijde hiervan, steekt de Domtoren uit. Rechts is een gedeelte van bastion Morgenster te herkennen. Opvallend is de hoge aansluiting van de met stenen bollen versierde stadsmuur op de zijgevel van de hoofdpoort van de Weerdpoort. Oorspronkelijk liep de stadsmuur op volle hoogte door over de noordzijde van de Zandbrug.³ In 1505 werd boven deze brug, die tevens als waterpoort fungeerde, een deel van de muur verwijderd om in de opening een groot beeld van een ‘Stenen Man’ met vaandel te plaatsen, zoals te zien op een zeventiende-eeuwse kopie (I) naar een onbekende, zestiende-eeuwse tekening. Dat beeld is later verdwenen, maar Saftleven heeft het ‘gat’ in de stadsmuur nog gekend (a).⁴ Op achttiende-eeuwse gezichten van de Weerdpoort is van de muur over de Zandburg geen spoor meer te bekennen.⁵

Op een blad uit de eerste helft van de jaren 1660 (b) is de ophaalbrug voor de poort verdwenen. Saftleven tekende de Weerdpoort in dit geval vanaf een andere kant, namelijk vanaf de singel langs de Stadsbuitengracht. De stadsmuur sluit aan op de zijgevel van de hoofdpoort: het bouwdeel met de tuitgevels en het hoge zadeldak. Deze is door zwaar muurwerk verbonden met de voorpoort, die te herkennen is aan de twee ronde torens met spitsen. Links steekt de toren van de Jacobikerk boven de bebouwing uit. Tijdens de zomerstorm van 1674 is de ranke torenspits, samen met het carillon, van de toren gewaaid en door het dak van het kerkgebouw naar beneden gestort. Pas in 1953 kreeg de toren een nieuwe spits. In de op de berm opgetrokken houten schuurtjes oefenden leerlooiers hun bedrijf uit. Vanwege de overlast gebeurde dat buiten de stadsmuur. Het vervuilde water, dat via de Stadsbuitengracht en de Vecht werd afgevoerd, stroomde dus niet door de binnenstad.

Op een groot blad (c) uit de voormalige collectie van Johan Quirijn van Regteren Altena (1899-1980) bracht Saftleven de Weerdpoort vanuit de Achterstraat – de straat direct achter de stadswal – in beeld. Geheel rechts tekende hij waltoren De Bok, die zowel vanaf de straat als vanaf de wal toegankelijk was. Vanaf de straat leidde een dubbele toegang middels hellingbanen naar de onderste en de bovenste geschutskelder van de toren, een principe dat ook bij de stenen bastions werd toegepast.⁶ Vanaf de wal kwam men in de bovenbouw van De Bok. Een kleiner blad in de Hermitage (d) toont hetzelfde stadsgezicht met een iets andere stoffage.